Onderzoek naar Portugees-Joodse families

Afgelopen periode ben ik relatief veel bezig geweest met mijn Portugees-Joodse kant, waarbij ik veel nieuwe informatie gevonden heb en tot nieuwe inzichten ben gekomen. 

Welke bronnen kunnen hierbij vanuit huis geraadpleegd worden?

Burgerlijke stand en bevolkingsregisters:

• WieWasWie: bevat veel gegevens van de burgerlijke stand. Geboorten en overlijdens uit Amsterdam zijn niet geïndexeerd. Hiervoor is het beter om bij FamilySearch te kijken.
• FamilySearch: na aanmaak van een account kunnen veel scans van burgerlijke stand, DTB-registers en bevolkingsregisters van veel verschillende plaatsen worden bekeken.
• Amsterdams Archief: een deel van de bevolkingsregisters van Amsterdam is reeds geïndexeerd.

Amsterdamse bronnen:

• Notarieel Archief: onder toegangsnummer 5075 zijn veel scans te vinden van Amsterdamse notarissen. Een deel is ontsloten op persoonsnaam en kan worden ingezien onder indexen. Het overgrote deel is nog niet geïndexeerd. U kunt hier zelf aan bijdragen op VeleHanden.
• Archief van de Portugees-Israëlitische Gemeente: met name toegangsnummer 334. Ook hier zijn veel scans digitaal in te zien.
• Begraafregister van de Beth Haim: een register van de begraafplaats Beth Haim te Ouderkerk a/d Amstel waar de meeste Amsterdamse Portugese Joden begraven werden. De zoekfunctie is sinds de archivering van DutchJewry.org wat uitgekleed.
• Ets Haim: veel manuscripten uit de Portugees-Joodse gemeenschap kunnen hier gevonden worden.

Spanje en Portugal:

• DTB-registers van Portugal: voor hun komst naar o.a. Amsterdam gingen vele Portugese Joden als "nieuwe christenen" door het leven en lieten zich dan ook dopen. Onderzoek in de grotere steden is niet eenvoudig omdat hier vele parochies bestonden.
  
• Portugese Inquisitie: veel Portugees-Joodse families hadden familieleden die door de inquisitie waren verhoord. Vaak kwam ook de familie van de verhoorde ter sprake. Hier is een handig zoekmiddel op de inquisitiedossiers te vinden. Het moge duidelijk zijn dat zij onder hun christelijke naam vermeld staan.
• Spaanse Inquisitie: veel Portugees-Joodse families hadden een Spaanse oorsprong; ook in Spanje zijn veel inquisitieprocessen te raadplegen.

Hiernaast zijn er natuurlijk ook veel boeken en andere teksten beschikbaar, bijvoorbeeld op Google Books of op Delpher. Wellicht zijn er inmiddels ook weer nieuwe bronnen beschikbaar die ik nog niet ken.

Saraiva, alias Senior Coronel, deel 3

 (vervolg van deel 2)

In het vorige deel concludeerde ik dat Duarte Saraiva en zijn (vermeende) broer António vermoedelijk uit de familie Saraiva uit Barcelos stammen, mogelijk uit het gezin van dr. Salvador Saraiva, en dat Duartes schoonmoeder Branca Nunes een dubbele nicht was van deze Salvador.

Andere mogelijkheden blijven bestaan: zo zou Duarte ook uit het grote gezin van Salvadors broer lic. Paulo Núñez da Vitória kunnen stammen. Paulo is waarschijnlijk de vader van een António Saraiva, wiens zoon Paulo Saraiva (of Saravia) in 1633 te Rouen woonde. Of het hier ook om de Hamburgse António gaat, is niet geheel duidelijk, maar niet onmogelijk. Indien Duarte en António uit dit gezin komen, dan hadden zij maar liefst vier aangetrouwde zwagers en schoonzusters uit de familie Coronel van Salvaterra de Miño; genoeg inspiratie om deze naam aan te nemen dus.[1]

Duarte nam in Amsterdam de naam Senior, later ook Senior Coronel, aan. De naam Senior werd door meerdere Sefardische families gebruikt. Het voeren van de naam Coronel suggereert een afstamming of vermeende afstamming uit die familie. Interessant is dat deze naam juist géén oud-joodse naam is, maar werd gebruikt in de nieuw-christelijke periode. Wanneer we uitgaan van het gezin van Salvador Saraiva, waar Duarte tot zou kunnen behoren, is een concrete afstamming uit de familie Coronel niet op te stellen. Dat Salvador, zijn vader Jerónimo én Francisco Coronel te Salvaterra de Miño een dochter Filipa Cardosa noemden - overigens niet de meest zeldzame naam -, zou op een oude verwantschap tussen de families Saraiva en Coronel kunnen wijzen. Over de familie van Salvadors echtgenote Catarina Gomes is te weinig bekend om iets te kunnen zeggen over een mogelijke verwantschap met de Coronels. Catarina was een dochter van Pedro Gomes, woonachtig te Vila do Conde ten noorden van Porto. Een dochter van Pedro’s broer António Gomes was met Salvadors neef Simão Pereira, arts te Barcelos, gehuwd.[2] Dat ook Ana Gomes, echtgenote van Pedro Vaz, tot deze familie zou behoren, is onjuist; zij was een dochter van Gomes de Medeiros.[3] De naam van Pedro Gomes’ echtgenote is onbekend.

De naam Coronel werd ook aangenomen door de gebroeders Francisco Coutinho (alias Abraham of Bezelel Coronel) en Gonçalo Lopes Coutinho (alias Jacob Coronel). Francisco was in 1617 met Hester Coronel uit Hamburg gehuwd, wellicht uit dezelfde familiekring afkomstig. Zij waren zoons van Lopo Nunes Coutinho en Leonor Lopes, die ook ouders waren van de koopman Garcia Gomes da Vitória en Ana Gomes Coutinho (gehuwd met Thomás Dinís, zoon van lic. António Dinís en Antónia Saraiva). Lopo Nunes Coutinho werd in 1592 door de inquisitie verhoord.[4] Hij was een zoon van Miguel Gomes Bemtalhado en van Ana Gomes uit Porto. Misschien was één van hen verwant aan Catarina Gomes, de echtgenote van Salvador Saraiva, maar concrete aanwijzingen hiervoor zijn er niet. Zijn echtgenote Leonor Lopes was de dochter van Gonçalo Lopes en Filipa Dias, en zuster van Beatriz Lopes die met Lopo Nunes Vitória gehuwd was. Het is onbekend of deze Lopo tot de nakomelingen van mestre Thomás da Vitória behoorde. Zowel bij Duarte Saraiva als bij de gebroeders Coutinho blijft het onduidelijk waarom zij de naam Coronel aannamen. Het is mogelijk dat zij een nog onbekende (over)grootouder hadden die tot deze familie behoorde. Meer onderzoek is noodzakelijk om hier duidelijkheid over te verkrijgen. Tot zover mijn huidige gedachten over de oorsprong van de familie Saraiva alias Senior Coronel.

vervolg: deel 4.

[1] Juega Puig, J., Los Dinís, un linaje judeoconverso en la Pontevedra de los siglos XVI y XVII (2004).

[2] Lijst van joodse families te Barcelos, in: Tribunal do Santo Ofício, 'Diligências de habilitação para o cargo de familiar do Santo Ofício de Barbosa Brandão Escopar Lopes de Barros’, vanaf scan 271, ook beschreven door Bivar Guerra, L., 'Um caderno de cristãos-novos de Barcelos', Armas e Troféus (1959)

[3] Tribunal do Santo Ofício, Inquisição de Coimbra, proc. 586 (Maria Gomes).

[4] Tribunal do Santo Ofício, Inquisição de Coimbra, proc. 2200 (Lopo Nunes Coutinho)

Saraiva, alias Senior Coronel, deel 2

(vervolg van deel 1)

In de zoektocht naar de afkomst van de Duarte Saraiva (alias David Senior Coronel) is het interessant om ook de achtergrond van zijn echtgenote Maria Nunes te bespreken. Zij werd geboren te Porto als dochter van de koopman Pedro Homem, uit Ponte de Lima, en Branca Nunes, die behoorden tot de eerste Sefardische joden in Amsterdam. De familie van Pedro Homem is goed bekend uit de inquisitieprocessen van zijn broers Gaspar en Francisco. Hun ouders waren Manuel Lopes, een jurist uit Lamego, en Maria Nunes, uit Ponte de Lima. De laatste was een dochter van de oude Pedro Homem en Branca Nunes en een zuster van António Dias Homem, die met een dochter van António Rodrigues Coronel gehuwd was (zie deel 1).

In het inquisitieproces van Heitor Mendes Bravo uit 1617 wordt een groot aantal Amsterdamse joden vermeld, waaronder “Duarte Saraiva, volgens hem uit Lissabon, en zijn echtgenote, die een prima (nicht) was van Duarte Dias Henriques.”[1] Deze laatste speelde een prominente rol bij de slavenhandel tussen Angola en Brazilië.[2] Hij was een zoon van Enrique Gómez en Isabel Nunes, en opmerkelijk genoeg een broer van Antónia Enríquez (gehuwd met Duarte Coronel) en Ana Gómez (gehuwd met dr. Francisco Coronel) en vader van Isabel Enríquez (alias Gracia Senior, gehuwd met haar neef Duarte Coronel Enríquez) (zie deel 1).[3] In 1595 werden Enrique Gómez en Isabel Nunes, woonachtig te Porto, hun kinderen Duarte, woonachtig te Olinda (Pernambuco) en Antónia (gehuwd met Coronel), en Isabels zuster Guiomar Nunes met haar dochter Gracia Gomes door Maria Salvadora genoemd toen zij voor de inquisitie getuigde.[4] Duarte Dias Henriques wordt meestal tot het geslacht Aboab gerekend, en is ook vermeld in het manuscript van Isaac de Matatia Aboab.[5] Volgens Isaac had Enrique ook nog een zoon Immanuel Aboab, die op jonge leeftijd wees was geworden; onze Enrique leefde echter nog toen Immanuel allang volwassen was! Hiernaast noemt hij niet Francisco Coronel, maar Alvaro Dias als echtgenote van Enriques dochter Ana. Hier lijken dus enkele zaken door elkaar gehaald. Vermoedelijk waren er meer mannen met de naam Enrique Gómez.

Uitgaande van de opmerking dat Duarte Dias Henriques en Duarte Saraiva’s echtgenote Maria Nunes volle neef en nicht van elkaar waren, moeten Enrique Gómez en Isabel Nunes de oom en tante van Maria zijn geweest. Haar vader Pedro Homem had géén broer Enrique Gómez, géén zuster Guiomar Nunes, en zijn zuster Isabel Nunes was gehuwd met Duarte Fernandes (alias Josua Habilho). Van Enrique Gómez is bekend dat hij meerdere broers had. Het ligt voor de hand dat de verwantschap via de moeders van Duarte Dias Henriques en Maria Nunes liep. Ik stel voor om Branca Nunes als een zuster van Isabel Nunes en Guiomar Nunes te beschouwen.

Onze Enrique Gómez heeft enige tijd in Porto gewoond, maar hiervoor dreef hij handel vanuit Vigo en Baiona in Galicië. Aan het eind van de zestiende eeuw vertrok hij met één van zijn schoonzoons, Marçal Thomás, en Pablo Núñez da Vitória – gelieerd aan de Coronels – naar de omgeving van Bordeaux.[6] Een interessante aanwijzing over Enriques schoonfamilie vinden we in een akte uit het notarieel archief van Vigo. In 1562 werd door Manuel Fernández, inwoner van Chaves, een obligatie uitgeschreven van 60 ducaten voor Londens textiel ten behoeve van Antónia Saraiva, weduwe, en haar schoonzoon, de koopman Enrique Gómez.[7] Het is interessant dat hier weer de naam Saraiva opduikt. Naar alle waarschijnlijkheid gaat het hier om de Saraiva – een tante van Pablo Núñez da Vitória – die met Héctor Núñez, een zoon van mestre Thomás da Vitória en Guiomar Núñez uit Barcelos, was gehuwd. Het ziet er naar uit dat de grootmoeder van Maria Nunes – evenals haar echtgenoot – de naam Saraiva droeg.

Barcelos

Aan het begin van de zestiende eeuw kende Barcelos een kleine joodse bevolking, waarvan het grootste deel zich uit lijfbehoud had laten dopen. Een belangrijk figuur in de gemeenschap was Thomás da Vitória, een (voormalige) rabbijn, die zich in 1497 had laten dopen. Onder zijn nakomelingen bevinden zich veel van de plaatselijke nieuw-christelijke families. Een lijst met joodse families woonachtig te Barcelos bevindt zich in het Portugees nationaal archief.[8]

De familie Núñez (da Vitória) (of Nunes in het Portugees) kan, onder meer met de informatie uit de lijst, als volgt gereconstrueerd worden:

I. mestre Thomás da Vitória, rabbijn te Barcelos, gedoopt in 1497. Hij is gehuwd (1) met Guiomar Núñez, (eerder genaamd Ouro Velludo). Hij is gehuwd (2) met Velida Ruiva, weduwe van Francisco Netto.

Velida Ruiva had uit haar huwelijk met Francisco Netto een zoon Lopo Núñez, gehuwd met Branca Lopes. Veel van hun kinderen kregen te maken met de inquisitie.

Uit (1):

1. Thomás Núñez "o velho", zie II-a
2. Héctor Núñez, zie II-b
3. Leonor Núñez, geboren te Barcelos in 1499, door de inquisitie veroordeeld tot de brandstapel. Zij is gehuwd met Duarte Pereira, (alias Mazeltov). Hieruit Simão Pereira, arts te Barcelos.
4. Guiomar Núñez, gehuwd met Jerónimo Saraiva, uit Mesão Frio.
5. Gracia Núñez.

II-a Thomás Núñez "o velho", te Barcelos. Hij is gehuwd met Marquesa Cardosa.

1. Lopo Nunes, zie III
2. Marta Saraiva, gehuwd met Manoel Fernandes. Hieruit Jorge Correa, chirurgijn te Braga.
3. Leonor Nunes, te Barcelos.
4. Milicia Nunes, te Barcelos.

III Lopo Nunes, te Barcelos. Hij is gehuwd met Ines Dias, dochter van Jorge Lopes.

1. Marcos Dinís, geboren te Barcelos in 1573. Hij is gehuwd met Francisca Saraiva, dochter van dr. Salvador Saraiva en Catarina Gomes.
2. Thomás Nunes, woonachtig te Braga, gehuwd met Gracia Dinís. Hieruit Francisco en André Dinís da Vitória
3. Antónia Saraiva, gehuwd met lic. Diogo Saraiva, zoon van dr. Salvador Saraiva en Catarina Gomes.
4. Vitória Dinís, gehuwd met Manoel de Azevedo.
5. Gracia Nunes, gehuwd met lic. Pedro Saraiva, zoon van dr. Salvador Saraiva en Catarina Gomes.
6. Maria Brandão.

II-b Héctor Núñez, gehuwd te Mesão Frio met Antónia Saraiva, zuster van Jerónimo Saraiva, weduwe te Vigo 1562.

1. Isabel Nunes, gehuwd met Enrique Gómez, koopman te Vigo, Porto, Bordeaux, zoon van Duarte Dias en Florencia Dias. Hieruit o.a. Duarte Dias Henriques.
2. Guiomar Nunes, moeder van Gracia Gomes.
3. Branca Nunes, gehuwd met Pedro Homem, koopman, uit Ponte de Lima. Hieruit o.a. Maria Nunes, gehuwd met Duarte Saraiva.

Met behulp van de lijst en onder meer Juega Puigs onderzoek naar het geslacht Dinís kan ook de familie Saraiva (Saravia) te Barcelos gereconstrueerd worden:[9]

I. N.N. Saraiva, te Mesão Frio, stamvader van het nieuw-christelijke geslacht Saraiva. 

Van een aantal kinderen wordt vermoed dat zij tot dit gezin behoren omdat de naam Saraiva onder hun kinderen te vinden is.

1. Jerónimo Saraiva, zie II
2. Antónia Saraiva, gehuwd te Mesão Frio met Héctor Núñez, zoon van mestre Thomás da Vitória en Guiomar Núñez (zie boven).
3. poss. Fernándo Saraiva, koopman te Allariz 1565.
4. poss. Marquesa Cardosa, gehuwd met Thomás Núñez “o velho”, zoon van mestre Thomás da Vitória en Guiomar Núñez (zie boven).
5. poss. Catalina Rabela, te Salvaterra de Miño, gehuwd met Álvaro Rodriguez, zoon van Isaque de Castro (zie deel 1).

II Jerónimo Saraiva, uit Mesão Frio, later te Barcelos. Hij is gehuwd met Guiomar Núñez, dochter van mestre Thomás da Vitória en Guiomar Núñez.

1. lic. Pablo Núñez da Vitória, zie III-a
2. dr. Salvador Saraiva, zie III-b
3. lic. Marçal Saraiva da Vitória, zie III-c
4. João Saraiva, zie III-d
5. Felipa Cardosa, te Barcelos, gehuwd met Gaspar de Barros.
6. Antónia Saraiva, gehuwd met lic. António Dinís. Vanaf 1562 te Pontevedra.

III-a lic. Pablo Núñez da Vitória, koopman te Baiona, Pontevedra, Bordeaux, woonachtig te Pontevedra, overleden voor 1610. Hij is gehuwd met Isabel Thomás, zuster van lic. António Dinís. 

1. Jerónimo Saraiva, te Bilbao 1583. Hij is gehuwd met Magdalena Coronel, uit Salvaterra de Miño, dochter van Francisco Coronel en Isabel Sánchez.
   a) Paulo Saraiva, liet een testament na (opnieuw bekijken: identiteit van zijn gelijknamige neven)
2. Gracia Dinís, te Pontevedra. Zij is gehuwd ca. 1580 met António Pereira, koopman te Porto, zoon van Simão Pereira en N.N. Gomes. Hieruit Marcial Pereira Saraiva, en wellicht Jerónimo Pereira, woonachtig te Pernambuco, Gaspar Saraiva, eveneens woonachtig te Pernambuco en Pablo Núñez da Vitória, koopman te Vila do Conde.
3. Marta Dinís, te Pontevedra. Zij is gehuwd in 1582 met bac. Enrique Pereira, zoon van Simão Pereira en N.N. Gomes.
4. Tomás Núñez de Vitoria, te Sevilla 1578.
5. Maria Núñez de Vitoria, te Pontevedra. Zij is gehuwd met Francisco Coronel, geboren te Salvaterra de Miño, overleden voor 22 maart 1593, zoon van Francisco Coronel en Isabel Sánchez.
6. Guiomar Núñez de Vitoria, te Pontevedra. Zij is gehuwd in 1592 met Lope de Mena, arts.
7. bac. Marcial Saraiva de Vitoria, geboren te Pontevedra in 1576, woonachtig te Vigo. Hij is gehuwd met Ana Gómez, geboren te Vigo in 1590.
8. Felipe Núñez de Vitoria, te Pernambuco 1591, later gehuwd met Ana Gómez Pereira, geboren te Ourense in 1583.
9. San Juan Núñez de Vitoria, woonachtig te Vigo. Hij is gehuwd met Francisca Sánchez.
10. Bartolomé de Vitoria.
11. ? Antónia Saraiva, geboren in 1578, woonachtig te Tui. Zij is gehuwd met Tomé Coronel, zoon van San Juan Coronel en Ana González.
12. ? Leonor Pereira, “la Medica”, geboren in [1589]. Zij is gehuwd met Jerónimo Coronel, zoon van San Juan Coronel en Ana González.

III-b dr. Salvador Saraiva, advocaat te Barcelos, overleden ca. 1598. Hij is gehuwd met Catarina Gomes, geboren te Vila do Conde, overleden te Barcelos in april 1616, dochter van Pedro Gomes.

1. Filipa Cardosa, geboren te Barcelos ca. 1555. Zij is gehuwd met Francisco Rodrigues. Hieruit onder andere dr. Salvador Saraiva, arts te Braga.
2. ? Marquesa Cardosa, gehuwd met lic. Marcos de Dueñas.
3. Beatriz Gomes, gehuwd te Pontevedra in 1592 met Thomás Enríquez.
4. lic. Pedro Saraiva, woonachtig te Braga, gehuwd ca. 1590 met Gracia Nunes, dochter van Lopo Nunes en van Ines Dias. 
5. Manuel Saraiva, woonachtig te Pernambuco in 1591.
6. Isabel Núñez, te Pontevedra, gehuwd met Pedro Dinís, zoon van lic. António Dinís en van Antónia Saraiva.
7. Francisca Saraiva, overleden te Braga op 18 mei 1608. Zij is gehuwd met Marcos Dinís, geboren in 1573, zoon van Lopo Nunes en Ines Dias.
8. Antónia Saraiva, gehuwd met lic. Gaspar Cardoso, advocaat te Barcelos, zoon van Thomás Dias en van Felipa de Azevedo.
9. lic. Diogo Saraiva, gedoopt te Barcelos op 30 juli 1570, overleden aldaar in juli 1617. Hij is gehuwd met Antónia Saraiva, dochter van Lopo Nunes en Ines Dias.
10. zoon, overleden te Barcelos op 25 mei 1597.

III-c lic. Marcial Saraiva da Vitória, gehuwd met Leonor Pereira, dochter van Simão Pereira, arts te Barcelos, en N.N. Gomes.

1. Jerónimo Saraiva, (de Sarabia), regidor te Vigo ca. 1606-1615, kocht de heerlijkheid Cedeira te Redondela 1635. Hij is onder andere gehuwd met [zijn nicht] Isabel Pereira, dochter van Diogo Pereira [en Filipa Nunes]. Hieruit Leonor Pereira y Sarabia, erfdochter van Cedeira.

III-d João Saraiva, te Barcelos.

1. Ana Cardoso, gehuwd met João Freire da Rocha, zoon van Belchior Freire en Apollonia da Rocha.
2. mestre Jerónimo Saraiva.

Niet geheel duidelijk:

António Saraiva, vader van Paulo Saraiva, geboren te Pontevedra in 1592, later woonachtig te Rouen. Paulo was gehuwd met zijn nicht, dochter van Marta Dinís.

Indien Duarte Saraiva en zijn (vermeende) broers António Saraiva te Hamburg en Manoel Saraiva te Pernambuco in mannelijke lijn tot dit geslacht Saraiva behoren, dan zullen zij gezien hun leeftijd (Duarte werd in 1572 geboren) kleinkinderen van Jerónimo Saraiva zijn. Onder de kinderen van de licenciaat Pablo Núñez da Vitória bevindt zich waarschijnlijk António Saraiva, die met zijn zoon Paulo, geboren te Pontevedra in 1592, zeker tot 1633 te Rouen woonde.[10] Het gaat hier duidelijk om een andere António dan de Hamburgse koopman. Een interessante aanwijzing vormt de vermelding dat Felipe Núñez da Vitória, een andere zoon van Pablo, in 1591 naar zijn neef Manuel Saraiva in Pernambuco, zoon van doctor Saraiva, gestuurd werd.[11] Zou dit dezelfde Manuel zijn met wie Duarte Saraiva in 1613 en 1618 financiële transacties verrichtte en die vervolgens een suikermolen te Recife aan hem of Duarte jr. verhuurde? Zouden Duarte en António tot het gezin van dr. Salvador Saraiva behoren? Chronologisch gezien is het goed mogelijk – Duarte zou dan één van de jongste kinderen zijn. Van het doopboek van Barcelos, dat in 1570 aanvangt, ontbreken helaas gedeelten van 1571-1574. De Hamburgse António zou zijn zoon Diogo naar lic. Diogo Saraiva genoemd kunnen hebben. Duartes’ echtgenote was dan, indien mijn bevindingen juist zijn, tevens zijn (dubbele) achternicht. Daarnaast woonden er kinderen van Salvador in Pontevedra, zodat Duartes zoon Isaac Senior bij zijn tijdelijke verblijf in die stad rond 1625 bij directe familie gezeten kan hebben. Het gezin van Salvador vormt wat mij betreft een aannemelijke kandidaat; sluitend bewijs ontbreekt echter en de vraag blijft waarom Duarte, zijn broer(s) en de verzwagerde familie Coutinho de naam Coronel aannamen.

(vervolg: deel 3)

[1] Tribunal do Santo Ofício, Inquisição de Lisboa, proc. 12493, scan 26.

[2] Vance Roitman, J., 'New Christians, Jews, and Amsterdam at the Crossroads of Expansion Systems', in: Klooster, W. (ed.), Migration, Trade, and Slavery in an Expanding World: Essays in Honor of Pieter Emmer, Leiden (2009), p.119-140.

[3] Chuecas Saldías, I., ‘Testamentos de judaizantes hispano-portugueses (1587-1673)’ (2018). Als echtgenote van Enríque noemt hij echter Méncia Enríquez.

[4] Furtado de Mendoça, H., de Mello, J.A.G., Dantas Silva, L., Primeira visitação do Santo Ofício às partes do Brasil : denunciações e confissões de Pernambuco, 1593-1595, Recife (1984), p.405.

[5] Ets Haim, EH48, E27.

[6] Vila, S., 'La comunidad judeoconversa en el puerto de Baiona: comercio y disidencia religiosa en los siglos XVI y XVII' (2018).

[7] Juega Puig, J., El Comercio Maritímo de Galicia, 1525-1640, Santiago de Compostela (2012), p.545.

[8] Lijst van joodse families te Barcelos, in: Tribunal do Santo Ofício, 'Diligências de habilitação para o cargo de familiar do Santo Ofício de Barbosa Brandão Escopar Lopes de Barros’, vanaf scan 271, ook beschreven door Bivar Guerra, L., 'Um caderno de cristãos-novos de Barcelos', Armas e Troféus (1959).

[9] Juega Puig, J., Los Dinís, un linaje judeoconverso en la Pontevedra de los siglos XVI y XVII (2004).

[10] Sanz Ayán, C., 'Blasones son escudos: El ascenso económico y social de un asentista del rey en el siglo XVII, Bentura Donis', Cuadernos de Historia Moderna 20 (1998), p.33-57.

[11] Arquivo Histórico Provincial de Pontevedra, inv.nr. 901, protocolo notarial de Gaspar Cabral (1591), f.404, via Juega Puig (2004).