De ouders van Samuel Joseph Winkel

Zeven jaar geleden schreef ik over de afkomst van Beletje Machielse, echtgenote van Samuel Joseph Winkel (nr. 340/1 in de kwartierstaat), waarbij ik tot de conclusie kwam dat zij de dochter was van Machiel Abraham Elsas uit "Prijsa" (waarschijnlijk Breisach) en Judith Benjamins uit Metz. De oorsprong van de familie Winkel zelf is voor mij lange tijd raadselachtig gebleven. Over Samuel (1771-1841) is bekend dat hij in Amsterdam geboren is, lange tijd in het huis "de Blaauwe Bijl" op Marken (in Amsterdam, niet te verwarren met het eiland in de Zuiderzee) gewoond heeft, zoon van Joseph Samuel was, zich rond 1805 in Den Haag heeft gevestigd, waar hij winkelier werd, eerst de naam "Wageman" droeg, maar zich uiteindelijk "Winkel" noemde.

Uit de DTB-registers en de burgerlijke stand wordt duidelijk dat Samuel in ieder geval één zuster had, namelijk Rebecca Joseph Wageman (ook Rachel, Rikele) (1760-1814), die in 1784 met Samuel Heijmans gehuwd was. De akten van de burgerlijke stand zijn niet eenduidig over de naam die hun moeder droeg: bij Samuel wordt zij Heintje Judith genoemd, bij Rachel heet zij Annatje Salomons. Heintje en Annatje zijn vormen die geregeld voorkomen als vernederlandsing van de naam Hindele.

In de huwelijksregisters te Amsterdam zijn meerdere Joseph Samuels te vinden, maar géén van hen had een echtgenote met de juiste voornaam. Vermoedelijk was Joseph reeds gehuwd voordat hij in Amsterdam terechtkwam, of is zijn huwelijk niet in het officiële register genoteerd - dit kwam geregeld voor onder de Asjkenazim.

Steeds meer stukken uit de notariële archieven zijn vanuit huis te bekijken, en hier valt meer te vinden. Het huis "de Blaauwe Bijl", waar Samuel later woonde, behoorde lange tijd tot de familie De la Penha. In 1728 nam Joseph de la Penha dit huis, alsook "de helft in twee pakhuijsen daar regtagter naast malcander gelegen" over van zijn vader. In 1801 verkoopt Salomon Philips "een huis en erve staande en geleegen op Marken aan de Noordzijde (...) tegen de pakhuijzen van A le Pinja" aan Samuel Josephs en zijn zwager Samuel Heijmans. In 1806 verkocht Samuel Joseph de helft van dit perceel aan Hartog Isaac Benjamin. Deze verkoop valt waarschijnlijk samen met Samuels vertrek naar Den Haag.

In inv.nr. 188, 29 juni 1809, vinden we een belangrijk stuk:

"Compareerden voor schepenen der stad Amsterdam Hannatje Davids, weduwe van, en in gemeenschap van goederen getrouwd geweest met Joseph Samuels, en Hartog Isak Benjamins, als in huwelijk hebbende Betje Josephs. (...) zijnde zij eene van de vijf nagelatene kinderen van wijlen Joseph Samuels in echt verwekt bij de eerste comparante Hannatje Davids, en alzo, vermits de vier overige kinderen bij acte op den 8e maart 1799 ten overstaan van den notaris Huijbert van Varick alhier gepasseerd, den boedel van hunne vader, voorn. Joseph Samuels hebben gerepudiëerd, met haare voorn. moeder tesamen en voor 't geheel zijn gerechtigd gebleeven tot de nalatenschap van de evengen. wijlen Joseph Samuels, de welken bekenden op den 7en juni 1809 uit de hand verkogt te hebben en als nu in vollen en vrijen eigendom op te dragen aan Samuel Heijmans, woonende binnen deze stad, een huis en erve staande en gelegen op Uilenburg in de Bataviersstraat (...), aan wijlen Joseph Samuels opgedragen 8 december 1787, de helft in een huis en erve, staande in voorn. straat, aan voorn. Joseph Samuels opgedragen 30 januari 1788, en de helft in een dito staande en gelegen in de eerste Batavierdwarsstraat, over de Keijzersbrug, aan dezelve Joseph Samuels opgedragen 5 september 1787 (...)."

Uit deze akte blijkt dat Samuel Heijmans maar liefst één huis en twee halve huizen van wijlen zijn schoonvader Joseph Samuels kocht, dat de echtgenote van Joseph Hannatje Davids heette, dat Joseph in totaal vijf kinderen had, waaronder Samuel, Rachel (Rebecca) en Betje. Het echtpaar "Joseph Samuels en Endelen Davids" werd in 1777 reeds genoemd bij de verkoop van een huis in de Uilenburgerstraat. Update 02.12.2020. In de notariële akte, gepasseerd voor Huijbert van Varick op 8 maart 1799 staat vermeld dat Goedman Samuels en Rachel Nathans een schuld van f.700 hadden bij Annatje Davids, weduwe van Joseph Samuels. In de akte worden ook hun vijf kinderen Samuel, Rachel, Hester, Brijntje en Betje vermeld.

Bij het huwelijk van Joseph Samuels dochter Betje op 21 december 1804 met Hartog Isaac Benjamins (Winnig/Wing) is Hannaatje Davids getuige. Ditzelfde huwelijk vinden we in de Asjkenazische registers op DutchJewry.org:

"Hirts ben Eizik Wing z.l., Beile bat Jozale Halberstat, met haar moeder Hindele bat k''h David. (...)."

In de Asjkenazische gemeenschap lijkt Joseph Samuel dus o.a. onder de naam Halberstat bekend te staan. Er zijn verschillende families Halberstadt in Amsterdam gedurende de achttiende eeuw. Het is onduidelijk of Joseph hiertoe behoort. Samuel Nathan Halberstadt is in ieder geval niet zijn vader, omdat deze pas in 1744 huwt. Samuel Simons, woonachtig op Marken, en Breinche Chaim Halberstadt, die in 1733 trouwden, zouden in aanmerking kunnen komen als ouders van Joseph. Een laatste mogelijkheid is dat Joseph zelf in Halberstadt geboren is. Het overlijden van Hannatje (Hindele) werd door Hartog Isaac Benjamins aangegeven: "Hannatje Davids, weduwe van Joseph Samuel, geboren te Paderborn, overleden te Amsterdam op 23 mei 1823, 88 jaar oud".

Ik reconstrueer de eerste generatie Wageman/Winkel als volgt:

Joseph Samuel (Halberstadt), overleden te Amsterdam voor 8 maart 1799, vermoedelijk zoon van Samuel Simcha en Breinche Chaim Halberstadt. Hij is gehuwd met Hindele Davids, (Endelen, Heintje, Hannatje, Annatje), geboren te Paderborn ca. 1735, overleden te Amsterdam op 23 mei 1823.
Hieruit vijf kinderen:

1. Rachel ((Rebecca, Rikele) Joseph Wageman, geboren [te Amsterdam] ca. 1760, overleden aldaar op 16 januari 1814. Zij is gehuwd te Amsterdam in 1784 met Samuel Heijmans, geboren te Amsterdam ca. 1760, werkzaam bij de loterij, overleden aldaar op 1 juni 1830, zoon van Heijman Samuel en Anna Emanuel Levie.
2. Samuel Joseph Wageman, later Winkel, geboren te Amsterdam in 1771, winkelier, overleden te 's-Gravenhage op 2 oktober 1841. Hij is gehuwd (1) te Amsterdam in 1796 met Beletje (Mietje) Machielsen Elsas, geboren te Amsterdam ca. 1769, begraven te Muiden op 24 oktober 1802, dochter van Machiel Abraham Elsas en van Judith Benjamin Levy. Hij is gehuwd (2) te Amsterdam in 1804 met Roosje Daniëls, geboren te Amsterdam in 1776. Hieruit het geslacht Winkel.
3. Hester Joseph, vermeld 1799.
4. Brijntje Joseph, vermeld 1799.
5. Betje (Beile) Joseph Halberstat, geboren te Amsterdam in 1775, overleden aldaar op 1 februari 1810. Zij is gehuwd te Amsterdam in 1804 met Hartog Isaac Benjamins, (Winnig/Wing).

Oude moeders

Dat mannen regelmatig op latere leeftijd vader worden, soms zelfs na hun zeventigste, is wel bekend. Voor vrouwen is dit minder vanzelfsprekend. Hoewel met de huidige wetenschap zelfs vrouwen van boven de zestig in verwachting kunnen raken, is het halverwege de veertig meestal wel gedaan met een zwangerschap die op natuurlijke wijze met eigen eicellen tot stand is gebracht. Ook in het verleden was dit niet anders. Het grote verschil met vandaag is dat men vaak niet over de middelen beschikte om aan gezinsplanning te doen en de zwangerschappen dus bleven komen totdat de vrouw hier niet meer in staat toe was. Voor sommigen zal dit punt al halverwege de dertig zijn gekomen, in een enkel geval pas nadat de vijftig gepasseerd was.

Verdeling leeftijd moeders bij de geboorte
van hun jongste kind

Ik heb in mijn kwartierstaat van ongeveer tweehonderd voormoeders uit generaties vijf tot negen op een rij gezet hoe oud zij waren ten tijde van de geboorte van hun laatste kind. De resultaten staan in nevenstaand histogram. Sommige voormoeders kregen hun laatste kind al tussen de 20 en 35. In enkele gevallen was er zeker sprake van gezinsplanning, in een aantal andere gevallen was er sprake van vroegtijdig overlijden van de moeder, vaak in het kraambed, of zullen andere omstandigheden een rol gespeeld hebben. De vrouwen die het geluk hadden deze periode te overleven, kregen veelal hun laatste kind tussen de 38 en 45 jaar, met een piek rond hun 42e. Mijn betovergrootmoeder Jacoba van Tussenbroek is de één-na-oudste moeder in deze dataset, zij kreeg op haar 48e haar 8e en jongste kind. Opvallend is dat zij haar eerste kind pas kreeg tegen haar 33e. De oudste moeder is Maria Bovenpijl. Zij had op haar 42e al elf kinderen, toen zeven jaar later, op haar 49e, nog een twaalfde kind, Margaretha, werd geboren. Ondanks Maria's gevorderde leeftijd was Margaretha een gezond kind dat de volwassenheid heeft bereikt. Zelf werd Maria geboren toen haar moeder 43 was: Margaretha had dus een grootmoeder aan moederszijde met een leeftijdsverschil van maar liefst 92 jaar!