Terug naar Zadok, deel 2

In het vorige deel keerde ik terug naar de zoektocht naar Abraham Zadok. Ik concludeerde dat het aannemelijk is dat hij geïdentificeerd kan worden als de gelijknamige zoon van Sadock Salomons. Redenen zijn o.a. zijn continue voorkomen in het notarieel archief als koopman, in tegenstelling tot de andere Abraham Zadoks, zijn status als voorzitter van de parnassim en de verbinding met (beide) Nathan Swaab. Zeker is dit echter niet, want er leefden ook andere Abraham Zadoks in Amsterdam, namelijk:

1. Abraham Zadok Melamed, wiens vrouw werd begraven op Muiderberg op 4 juni 1714.
2. Abraham Zadok, begraven op Muiderberg op 29 november 1721 (misschien dezelfde als bovenstaande).
3. Abraham Zadok Lappeman, begraven op Zeeburg in oktober 1751.
4. Abraham Zadok, geboren te Kudershof in 1693, gehuwd in 1720 met Judith Juda.

Laatstgenoemde Abraham Zadok is in ieder geval niet de zoon van Sadock Salomons, maar van Zadok Marcus. Ook Abraham Zadok Lappeman lijkt mij niet de zoon van Sadock Salomons; reden hiervoor is dat deze Abraham mogelijk een zuster Teltsje Zadok had wier dochter met Abrahams zoon Gompert Lappeman was gehuwd (neef-nicht-huwelijk). Sadock Salomons had ook een dochter Teltsje, die echter in Den Haag woonde.

Wie was Sadock Salomons? Hij werd volgens zijn huwelijk geboren rond 1630, denkelijk in Berolzheim in Beieren. Rond 1650 zal hij met zijn ouders en zijn broer Mozes naar Amsterdam zijn vertrokken. Hij trouwde in 1657 met Bele Aron Gomperts uit Emden. Op 28 februari 1669 werd zijn vader Salomon (Sjlomo Pereltsum) begraven op Muiderberg. Salomons weduwe volgde op 4 april 1688 (Van Straten vermeldt per abuis het overlijdensjaar 5488 i.p.v. 5448).

De kinderen van Sadock en Bele waren:

1. David Zadok, richtte in 1676 met Gerson Michiel Worms een negotie op.[1]
   De mogelijkheid bestaat dat David de civiele naam was van Todres.
2. Abraham Zadok, geboren ca. 1658, denkelijk dezelfde als Abraham Zadok Curiel, gehuwd met Branca Joseph.
3. Todres Zadok, vermeld in een brief aan Sadock 1678.[2]
4. Teltsje Zadok, gehuwd te 's-Gravenhage ca. 1689 met Abraham Jacob Polak, zoon van Jacob Abraham Polak.[3]
5. Hindele Zadok, vermeld in een brief aan Sadock 1678.[4]
6. mogelijk Prinsje Zadok, gehuwd met Nathan Samuel Swaab.

Het Amsterdams archief bevat meerdere akten waarin duidelijk wordt met wie Sadock persoonlijke en zakelijke contacten onderhield, waaronder meerdere vertalingen van brieven uit het jiddisch, onder andere door zijn zoon Abraham en Baruch Moses Waag bij de notaris aangegeven. Een deel van de brieven kwam ook bij Nathan Swaab terecht.

Sadock ontving onder andere een brief van zijn broer Moses Salomons te Frankfurt, die onder meer schreef over Schmuel z. goldenen Rose, Sadocks dochter Hindele en Gumprecht.[5]

Op 8 februari getuigden Moses Samuel Gidon, geboren ca. 1647, woonachtig te Amsterdam, en rabbijn Coussel (Jekuthiel Isaacs), dat zij in het huis van Nathan Swaab Jacob Samuels z. Rost aantroffen, die hen iets vroeg over een zaak m.b.t. Jacob Mendels die zich tot het christendom had bekeerd, en die door Abraham Tracht in Frankfurt zou zijn teruggebracht tot het jodendom. Swaab wilde daar weinig mee te maken hebben. Moses Samuel Gidon schreef 11 februari 1678 over deze zaak aan Abraham Tracht in Frankfurt, de oudoom van Jacob z. Rost; Jacob zou Nathan Swaab geld beloofd hebben om te getuigen tegen Jacob Mendels. Moses heeft "zijn neef rabbij Sadock" opdracht gegeven erop toe te zien dat Jacob z. Rost hier niet zomaar mee weg zou komen. Jacob werd inderdaad gevangen genomen, waarna Sadock een geldbedrag aan Moses en rabbij Coussel gaf vanwege hun getuigenis bij de notaris. Op 23 februari schreef Abraham Tracht vanuit Frankfurt een brief aan Sadock Salomons, zijn "cousijn" over de zaak waarin Jacob z. Rost Nathan Swaab en de zijnen "tot valse getuigen" wilde maken. Ook Abrahams schoonzoon Leib Ochs schreef een brief aan Sadock.[6]

Hiernaast had Sadock direct contact met Schmuel Bacharach z. Rost of z. goldenen Rose, de vader van Jacob z. Rost en de gebroeders Gumprecht en Elias Oppenheim (een schoonzoon van Abraham Tracht).

In de Ele Toldot, het omvangrijke werk van S. Ettlinger over de Frankfurtse joden, staat een Moses Salomons die m.i. geïdentificeerd kan worden met Sadocks broer, namelijk:

Mosje b. Sjlomo Amsterdam, woonachtig in het huis z. roter Widder, overleden te Frankfurt op 6 februari 1726. Hij is gehuwd met Ellichen b. Elia Worms-Kome, overleden te Frankfurt op 26 januari 1712.

Hieruit:

1. Juzman b. Mosje Amsterdam, overleden te Frankfurt op 27 november 1700.
2. Baruch b. Mosje Amsterdam, overleden te Frankfurt op 30 november 1743, ongehuwd.
3. Elia b. Mosje Amsterdam, vertrokken uit Frankfurt.
4. Lea b. Mosje Amsterdam, overleden te Frankfurt op 19 juli 1730, gehuwd met Sjlomo Schwalbach.
5. Sorle b. Mosje Amsterdam, overleden te Frankfurt op 20 maart 1748, gehuwd met Zalman Schuh.

Moses' schoonmoeder was Fraadche b. Faibisj Wage, een tante van de Baruch Moses Waag, die samen met Abraham Zadok de brieven aan Sadock bij de notaris aangaf.

Abraham Tracht (of Drach) is dezelfde als Abraham Bacharach, woonachtig in het huis z. Rost, later z. Drachen, overleden te Frankfurt op 14 augustus 1687. Hij vervulde een belangrijke positie in de joodse gemeenschap van Frankfurt. Hij is de oom van Schmuel Bacharach, de vader van Jacob z. Rost. 

Abrahams ouders waren Schmuel Bacharach z. Knoblauch, later z. Drachen, en Hinle b. Jacob Bloch, die in 1595 trouwden. Abraham moet ca. 1600 geboren zijn. Het is niet bekend wat precies in de originele jiddische brief aan Sadock stond, maar voor een "cousijn" (volle neef) lijkt hij mij te oud. Hij is eerder een oom van Sadock of neef van één van de ouders van Sadock.

Sadocks neef, Moses Samuel Gidon, of mensen met een soortgelijke naam tref ik niet aan in de Ele Toldot, hoewel hij Abraham Tracht wel kende. Het is ook niet te zeggen of Moses verdere familiebanden had met Frankfurt.

Onder de kennissen van Sadock bevinden zich Elias Oppenheim, schoonzoon van Abraham Tracht, en diens broer Gumprecht, woonachtig te Koblenz. Beide waren zoons van Todres Oppenheim. Een familieband met Sadock blijkt niet uit de brieven - ook Sadock zelf had een zoon Todres.

Hoe de verwantschap tussen Sadock en Abraham Tracht nu precies was, valt niet te zeggen. Omdat Sadocks ouders niet in Frankfurt overleden zijn, staan zij niet in de Ele Toldot. Misschien was Sadocks moeder wel een zuster van Abraham. Misschien was Abraham een neef van één van zijn ouders. Als zij aan elkaar verwant waren via Abrahams moeder, Hinle Bloch, hoeft dit niet binnen de Frankfurtse gemeente te zijn geweest; Hinles vader kwam uit Bruchsal in Baden-Württemberg. Hiernaast bestaat ook nog de mogelijkheid dat de verwantschap via Abraham Trachts echtgenote Sorle Homburg liep. Het is in dit licht mogelijk interessant dat Sorles stiefvader Hirts Oppenheim een broer van Todres Oppenheim was.

Geeft de zeldzame voornaam Zadok aanwijzingen? In de Ele Toldot komt welgeteld één Zadok voor, namelijk Tsadok b. Chajim Worms, woonachtig in het huis z. Weinheber, overleden te Frankfurt op 31 oktober 1607, vermoedelijk zoon van rabbijn Chajim b. Besalel te Friedberg, een familielid van rabbijn Juda-Löw, bekend als de "Maharal van Praag". Deze Tsadok was omstreeks 1604 gehuwd met Rajts. Ettlinger schrijft dat over haar en haar (eventuele) kinderen na 1613 niets meer in Frankfurt te vinden is. Hij suggereert dat zij uit Frankfurt vertrokken zijn na de Fettmilch-opstand in 1614. Zouden zij soms de ouders van Salomon, vader van Sadock, zijn geweest? Zou Rajts zich in Berolzheim gevestigd hebben? Het is een interessante mogelijkheid, maar antwoorden kan ik hier niet geven.

Update 19 mei

Salomon wordt vermeld in het werk "Hebrew Typography in the Northern Netherlands", en wel als Solomon b. Todros Berlizum, die in 1662 een werk schreef. Dit betekent dat zijn vader géén Zadok heette, maar Todros/Todres.

Ter verduidelijking van bovenstaande voeg ik hier een schema bij van de familie en contacten van Sadock Salomons:

Familie en contacten van Sadock Salomons

Is er ten slotte nog iets te vermelden over de vrouw van Abraham Zadok, Branca Joseph, en haar afkomst? Behalve dat zij zelf haar naam kon schrijven niet. De beste kans om meer te weten te komen is om hun huwelijkse voorwaarden (ketubot) te vinden. Mogelijk ligt deze nog verborgen bij één van de vele Amsterdamse notarissen.

[1] SA Amsterdam: ONA, notaris Dirk van der Groe (21 juni 1676)

[2] SA Amsterdam: ONA, notaris Dirk van der Groe, transcriptie brief Schmuel Bacharach aan Sadock Salomons (26 januari 1678).

[3] SA Amsterdam: ONA, notaris Dirk van der Groe, huwelijkse voorwaarden 1 juni 1689; 3 augustus 1694.

[4] SA Amsterdam: ONA, notaris Dirk van der Groe, transcriptie brief Moses Salomons aan Sadock Salomons (23 februari 1678).

[5] id.

[6] SA Amsterdam: ONA, notaris Dirk van der Groe, verklaring (8 februari 1678); transcriptie brieven (februari en maart 1678).