De familie Baruch en de bloedvrienden van Rachel

In 1668 duiken in de Amsterdamse huwelijksregisters de Venetiaanse diamantslijpers Isaac de Imanuel Baruch en de Amsterdamse Jacob de Manuel Baruch op. Isaac trouwde toen met Rachel, dochter van de Rotterdamse rabbijn Joseph Pardo. Isaacs vader was reeds overleden; als getuige trad een tweede Manuel Baruch op. Deze getuigde eveneens bij het huwelijk van zijn eigen zoon Jacob met Ribca Baruch, een zuster van Isaac en een jaar eerder bij het huwelijk van zijn eigen zuster Lea Baruch met Samuel Ramires. Lea was in 1639 te Venetië geboren.

De twee takken Baruch kunnen we als volgt samenvatten:

• Manuel Baruch I, broer van Lea Baruch (tr. Samuel Ramires) en vader van Jacob Baruch (tr. Ribca Baruch).
• Manuel Baruch II, vader van Abraham, Isaac (tr. Rachel Pardo), Ribca (tr. Jacob Baruch) en Branca.

In 1671 werd Manuel I, beschuldigd van het stelen van kaneel, veroordeeld tot twee jaar ballingschap uit Amsterdam. In de confessieboeken wordt vermeld dat ook hij uit Venetië afkomstig was en 56 jaar oud (vermoedelijk iets jonger) was.[1]

De bovengenoemde Lea werd met een onbekende zuster in 1659 ingeschreven in de Dotar als weeskinderen van Joseph Baruch uit Venetië. Zij werd een verwant in de derde graad van Abraham Aboab genoemd. In 1669 werd Branca, weeskind van Imanuel Baruch uit Venetië, en zuster van Isaac, bij de Dotar aangebracht, waarbij zij op het aanvraagbriefje eveneens een derdegraads verwant van Abraham Aboab (Osorio) werd genoemd - een jaar later werd bij haar inschrijving echter deze verwantschap doorgestreept onder de vermelding dat er geen (derdegraads) verwantschap was ("não ter grao"). Begin jaren 1650 werd Branca al eens eerder bij de Dotar ingeschreven door haar toen nog levende vader. Een in het Hebreeuws geschreven briefje uit 1651 werd ondertekend door Joseph Baruch en Imanuel de Isaac Baruch, waarmee we de naam van Imanuels vader leren kennen.

Een derdegraads verwantschap volgens het canonieke recht, waar de Dotar gebruik van maakte, betekent bij de strikte opvatting hiervan dat Lea een paar overgrootouders had waar ook Abraham Aboab van afstamde. In Amsterdam leefden meerdere Abraham Aboabs; de inschrijving in de Dotar heeft echter betrekking op Dinis Eanes alias Abraham Aboab, geboren te Lissabon in 1596 als zoon van Jácome Rodrigues (postuum alias Jacob Aboab) en Margarida Gomes (zuster van Bento Osorio). In 1619 trouwde hij te Amsterdam met zijn nicht Sara Osorio.

De families van Abraham en zijn vrouw Sara zijn vrij goed beschreven in de verschillende werken m.b.t. de familie van Uriel da Costa.[2]

De kwartierstaat van de kinderen van Abraham en Sara tot aan hun overgrootouders ziet er als volgt uit:

2 Dinis Eanes, (alias Abraham Aboab), *ca. 1596 Lissabon, +1664 Amsterdam, tr. 1619 Amsterdam

3 Sara Osorio, *Lissabon, +1672 Amsterdam.

4 Jácome Rodrigues, (alias Jacob Aboab), *ca. 1550 Porto, +1604, tr. (2) 1604 Amsterdam Branca da Fonseca, tr. (1)

5 Margarida Gomes, *Lissabon.

6 Bento Osorio, (alias Baruch Osorio), *1559 Lissabon, +1644 Amsterdam, tr. 1588 Lissabon

7 Maria Teixeira (alias Esther Teixeira), +1637 Amsterdam.

8 Dinis Eanes, *ca. 1510, + voor 1565, tr. (1) Isabel Nunes, tr. (2)

9 Florença Fernandes, + na 1575.

10 Cristovão Gomes Osorio, te Lissabon, tr.

11 Ana Rodrigues.

12 = 10 (Cristovão Gomes Osorio)

13 = 11 (Ana Rodrigues)

14 Rui Teixeira, *ca 1537 Portugal, woonde tijdelijk in Brazilië, vertrok met een deel van zijn kinderen in 1594 naar Italië, +1601 Pisa, tr. <1570

15 Branca Dinis, *Porto.

In de Venetiaanse archieven van de inquisitie, die beschreven zijn door Ioly Zorattini, komen een Joseph Baruch, ook genaamd Simeone en zoon van Emanuele, en zijn echtgenote Branca Fernandes, dochter van Miguel Fernandes en Feliciana Teixeira voor.[3] Op basis van verdere gegevens over de afkomst van Miguel en Feliciana kan de volgende kwartierstaat  voor de kinderen van Joseph Baruch en Branca Fernandes tot aan hun overgrootouders opgesteld worden:[4]

2 Joseph Baruch, (ook bekend als Simeone), te Venetië, +<1664, tr. ca. 1615

3 Branca Fernandes, *[Pisa] ca. 1595.

4 Emanuele (Baruch), te Venetië, tr.

5 N.N.

6 Miguel Fernandes, *Porto ca. 1553, woonachtig te Brazilië, vertrok later naar Italië, +, tr. <1595

7 Feliciana Teixeira, *Porto ca. 1578.

8-11 N.N.

12 Dinis Eanes, tr.

13 Florença Fernandes (zie boven).

14 Rui Teixeira, tr.

15 Branca Dinis (zie boven)

De kinderen van deze Joseph Baruch hebben een (canonieke) derdegraads verwantschap met Abraham Aboab en zelfs met zijn echtgenote; het is aannemelijk dat het hier gaat om onze Joseph Baruch.

De bloedvrienden van Rachel Salom

Een tweede aanwijzing dat we op het juiste spoor zitten vinden we in één van de testamenten van Sara Osorio's zuster Rachel Salom (geboren als Isabella Teixeira), weduwe van David Salom.[5] Naast dat ze haar zussen Sara (tr. Abraham Aboab), Hanna (tr. David Abendana de Brito) en Ribca (tr. Abraham Franco Mendes jr.) als erfgenamen benoemde, wenste zij ook legaten te geven aan:

• Isaac Salom, de zoon van Sara Aboab.
• Rachel Gabay, haar nicht (dochter van Abraham Aboab en Sara Osorio, tr. Isaac Gabay).
• Hester da Costa, haar nicht (dochter van Abraham Aboab en Sara Osorio, tr. Jacob da Costa).
• Ribca Navarra, haar nicht.
• Rachel Cohen, haar nicht (vermoedelijk Rachel Ribeira, gehuwd met Aron Cohen de Lara).
• Manuel Baruch, haar neef (zoon van haar nicht Branca Fernandes).
• Moses Cohen, het zoontje van Isaac Cohen (vermoedelijk Cohen de Lara).
• Manuel, zoon van Isaac Baruch (zoon van Imanuel Baruch).
• Sara, dochter van Jacob Baruch (zoon van Manuel Baruch).
• Abraham, zoon van Lea Ramires (dochter van Manuel Baruch).
• David Franco, haar neef (zoon van Abraham Franco Mendes en Ribca Osorio)
• Baruch Abendana de Brito, haar zwager.

Zij noemt hierin Manuel Baruch haar neef. Daarnaast geeft ze legaten aan Manuels kleinkinderen Sara de Jacob Baruch en Abraham de Samuel Ramires, maar ook aan Manuel, het zoontje van Isaac de Imanuel Baruch.

Toen de belangrijkste legataris Isaac Salom in 1674 overleden was, verzamelden Rachels bloedvrienden zich om aanspraak te maken op een deel van Isaacs legaat.[6]

Zij waren:

• Aron Cohen de Lara voor hemzelf en voor zijn echtgenote.
• Isaac de Emanuel Baruch voor hemzelf en zijne zuster Branca Baruch
• Jacob de Emanuel Baruch voor hemzelf en zijn echtgenote.
• Moses Calderon voor hemzelf en voor Hester de Fontes en haar zoon en dochter.
• Samuel de Jonas Abarbanel voor hemzelf en zijn echtgenote
• Abraham, Isaac, David en Joseph Raphael Cohen de Lara.
• Samuel Ramires voor hemzelf, zijn echtgenote en zijn zuster Gratia Ramires
• Isaac Abarbanel voor hemzelf en zijn zusters en broeders.
• Jacob Rodrigues de Leon uit naam van zijn echtgenote.

Deze bloedvrienden kunnen in drie groepen verdeeld worden. Allereerst is er de familie Baruch; Jacob Baruch is de zoon van Manuel Baruch en kleinzoon van Branca Fernandes, de volle nicht van Rachel Salom. Jacobs echtgenote Ribca Baruch, haar broer Isaac en zuster Branca waren kinderen van Imanuel Baruch, die vermoedelijk een neef was van de andere Manuel Baruch, maar waarvan het nog onduidelijk is op welke wijze zij verwant waren aan Rachel Salom.

Een tweede groep betreft de Cohen de Lara's. De gebroeders Abraham, Isaac, David en Joseph Raphael waren vermoedelijk de kinderen van Moses Cohen de Lara; hun oom was de Hamburgse David Cohen de Lara. Hun verwantschap met Rachel Salom is onbekend. Hetzelfde geldt voor Aron Cohen de Lara, die in 1618 te Sevilla was geboren. In 1651 trouwde hij te Amsterdam met Rachel Ribeira, geboren te Cádiz in 1624. Ook zij was een bloedvriend van Rachel Salom, en vermoedelijk identiek aan de door Rachel Salom genoemde nicht Rachel Cohen.

De derde groep wordt gevormd door de Abarbanels: Samuel de Jonas Abarbanel, zijn echtgenote Esther Soeira, Isaac (de Ephraim) Abarbanel en zijn broers en zusters waren allen kleinkinderen van Luis Gomes de Medeiros sr. (alias Joseph Abarbanel). Jacob Rodrigues de Leon vertegenwoordigde zijn echtgenote Debora, dochter van Eliau de Joseph Abarbanel, de echtgenote van Moses Calderon en haar broer en zus waren kinderen van Isaac de Fontes en Ester de Joseph Abarbanel. Samuel Ramires en zijn zuster Gratia waren kinderen van Abraham Ramires en Branca Gomes, eveneens een dochter van Joseph Abarbanel. Of ook Moses de Daniel Calderon (Caldeirão) een kleinzoon was van Joseph is niet bekend. Op welke wijze waren zij verwant aan Rachel Salom? Joseph Abarbanel was een volle neef van Rachels grootmoeder Branca Dinis; dit lijkt me echter iets te ver weg; bovendien meldden de kinderen van zijn broer en zus zich niet. Misschien liep er via Josephs echtgenote een nabijere verwantschap. Volgens de traditie heette zij Gracia Vaz Barbosa, maar dit heb ik niet kunnen bevestigen.

Terug naar de Baruchs

Laten we terugkeren naar de Baruchs. Het is goed om het onderscheid te herhalen tussen enerzijds Manuel Baruch I, geboren te Venetië in (of na) 1615 als zoon van Joseph Baruch en Branca Fernandes, woonachtig te Amsterdam in 1671, en daarna overleden, vader van Jacob en broer van Lea, en anderzijds diens vermoedelijke neef Manuel (of Emanuel) Baruch II, woonachtig te Venetië, overleden voor 1664, vader van Isaac, Abraham, Branca en Ribca Baruch en tevens schoonvader van Jacob Baruch. De mogelijkheid bestaat dat hij als jongeman van rond de twintig jaar in 1627 betrokken was bij de handel tussen Amsterdam en Venetië, samen met Bento Osorio en Dinis Eanes (alias Abraham Aboab).[7]

In onderstaand schema is de verwantschap tussen de Baruchs, Aboabs en Rachel Salom weergegeven voor zover bekend:

Verwantschap tussen de families Baruch, Aboab en Osorio

De afkomst van de Baruchs en hun christelijke Portugese naam is mij onbekend; de boeken met de vele inquisitieprocessen te Venetië heb ik nog niet uitgebreid kunnen raadplegen, afgezien van de digitaal beschikbare fragmenten. Wat we wel hebben zijn de uitgebreide onderzoeken naar de familie van Uriel da Costa waar Dinis Eanes' verwanten uitgebreid aan bod komen, onder meer op basis van de uitgebreide verklaringen bij de Portugese inquisitie. Één van de vermelde gezinnen viel mij op[8],[9]:

Manuel de Medeiros, *ca. 1550 Porto, woonachtig te Lissabon 1600, niet veel later vertrokken naar Italië, zoon van Bento Fernandes en Beatriz Nunes, gehuwd met Violante Henriques, *ca. 1560 Porto. Hun kinderen waren:

1. Branca, *Porto/Lissabon ca. 1584, tr. [Venetië] 1605/8 Garcia Ribeiro, woonachtig te Venetië
2. Bento de Medeiros, *Porto/Lissabon ca. 1586, later woonachtig in o.a. Florence, tr. Italië voor 1617 Leonor Teixeira.
3. Simão de Medeiros, (alias Joseph), *Porto/Lissabon ca. 1590, vertrokken naar Italië.
4. Beatriz, *Porto/Lissabon ca. 1591.

Dit gezin is om meerdere redenen interessant: 

• Manuel de Medeiros was een broer van Branca Dinis (tr. Rui Teixeira) en daarmee oudoom van Rachel Salom. Zijn kinderen en kleinkinderen zouden zeker als bloedvriend van Rachel Salom gezien kunnen worden.
• We hebben te maken met een Manuel die met zijn gezin naar Italië was vertrokken, een zoon Simão alias Joseph had, en een dochter die in Venetië in het huwelijk trad. Dit is een interessante parallel tussen de Venetiaanse Joseph Baruch die ook als Simeone bekend stond en een vader Emanuele had. Was Simão alias Joseph de Medeiros identiek aan Joseph Baruch?
• Manuel de Medeiros' schoonzoon was een Ribeiro; zou deze soms weer vader geweest zijn van de hierboven genoemde Rachel Ribeira, echtgenote van Aron Cohen de Lara?

Een hypothese die het mijns inziens waard is om nader te onderzoeken is de vraag of Manuel de Medeiros de stamvader van de familie Baruch kan zijn. Binnen deze hypothese kan zijn zoon Simão alias Joseph geïdentificeerd worden met Joseph Baruch, die dan met een dochter van zijn nicht Feliciana Teixeira was gehuwd. Bento de Medeiros en Leonor Teixeira zouden dan de ouders moeten zijn van Imanuel Baruch, de vader van Isaac, Abraham, Branca en Ribca. Een tweede hypothese die ik daarbij zou willen nagaan is de mogelijkheid dat deze Imanuel met zijn nicht, een nog niet bij naam bekende dochter van Joseph Baruch en Branca Fernandes gehuwd was om zo te verklaren waarom zijn dochter Branca bij de Dotar eerst als verwante van Abraham Aboab werd binnengebracht en vervolgens toen het verder dan een derdegraads verwantschap bleek weer werd uitgeschreven.

Wederom veel raadsels om verder te onderzoeken.

[1] SA Amsterdam: Confessieboeken (8 september 1671).

[2] 'Du marranisme au Judaïsme et au déisme: Uriel da Costa et sa famille', in: Révah, I.S. et al., Des marranes à Spinoza (1995)

[3] Ioly Zorattini, P.C., Processi del S. Uffizio di Venezia contro ebrei e giudaizzanti: 1633-1637 (1980)

[4] Nelson Nova, J., 'The Many Lives of Two Portuguese Conversos: Miguel Fernandes and Rui Teixeira in the Tribunal of the Holy Office in Rome', in: Hispania Judaica 12 (2016), p.127-184.

[5] SA Amsterdam: ONA, not. Adriaen Lock, testament Rachel Salom (28 april 1670).

[6] SA Amsterdam: ONA, not. Dirk van der Groe, verklaring (30 april 1674).

[7] SA Amsterdam: ONA, not. Sibrant Cornelisz, inv.nr. 634, f.143v (1627).

[8] Des Marranes a Spinoza, p.523, 524.

[9] Tribunal do Santo Ofício, Inquisição de Lisboa, proc. 9974 (Manuel de Medeiros), proc. 5828 (Violante Henriques).