Analyse van een chromosoom (deel 2)

Eerder schreef ik over de analyse van chromosoom 11, waarbij ik in het bijzonder geïnteresseerd was naar de herkomst van de DNA-segmenten: welke voorouders droegen bij aan mijn genoom? Door het geven van een voorbeeld hoop ik te laten zien dat er voor genealogen meer uit een test te halen valt dan alleen een globale etniciteitsschatting.

In dit stuk volgt chromosoom 4, eerst dat van mijn grootmoeder, vervolgens dat van mijzelf. Dit is net als chromosoom 11 één van de beter bekende chromosomen. Niet elk chromosoom geeft een duidelijk beeld; sommige bieden maar weinig aanknopingspunten voor verder onderzoek of geven ambigue signalen. Elk chromosoom bestaat uit twee strengen, één afkomstig van elke ouder. De strengen zijn meestal verdeeld in twee tot vier stukken afkomstig van elke grootouder. Door het vergelijken van bekende stambomen van DNA-matches, en de etnische opmaak te bestuderen (wat alleen zin heeft bij een duidelijk gemengde achtergrond, bijv. West-Europees/Oost-Aziatisch), is het mogelijk de geschiedenis van een chromosoom in kaart te brengen. Relevante matches teken ik m.b.v. DNA Painter.

Mijn grootmoeder heeft het geluk grootouders met een redelijk verschillende achtergrond te hebben (Europees, Indisch, Joods), hierdoor is het redelijk eenvoudig om te achterhalen welke segmenten van welke grootouder afkomstig zijn. Met behulp van de etniciteitsberekeningen uit de K36-calculator en nMonte, die ik voor chromosoom 11 uitgebreid liet zien, zijn duidelijk de Aziatische segmenten op dit chromosoom te achterhalen. De vele Joodse matches (een gevolg van endogamie) zorgen ervoor dat ook deze erfenis duidelijk in beeld gebracht kan worden. Van alle bruikbare DNA-matches (een gedeelte is "te ver weg"), zijn sommigen nabij verwant en suggereren anderen een herkomst uit een bepaalde streek. In onderstaande afbeelding zijn mijn bevindingen weergegeven over de herkomst van mijn grootmoeders chromosoom 4:

Afbeelding 1: grootmoeders chromosoom 4.

Aan vaderszijde is haar chromosoom in vier stukken verdeeld. De twee blauwe stukken zijn afkomstig van haar grootvader. In beide gevallen worden deze segmenten gekenmerkt door matches met een achtergrond in het Groene Hart, grofweg van Leiden tot aan Utrecht. De segmenten gaan dus allebei in hun geheel terug op de vader van haar grootvader, Hendrik Willem Bouthoorn, die uit een dorpje bij Woerden afkomstig was. De bewoners uit dit plattelandsgebied delen vaak dezelfde voorouders, maar het is mij nog niet gelukt om deze stukken te herleiden naar voorouders die verder terug leefden. 

De twee okeren stukken heeft mijn grootmoeder van haar joodse grootmoeder geërfd. Beide stukken lijken een Asjkenazische oorsprong te hebben. Op het grotere stuk zitten DNA-matches die een afstamming uit de familie Spijer delen.

Aan moederszijde is mijn grootmoeders chromosoom in drie stukken verdeeld: de beide groene uiteinden van haar grootvader, het roze middenstuk van haar grootmoeder. Het linkeruiteinde is een grotendeels Europees segment, met mogelijk een klein Zuidoost-Aziatisch gedeelte. Een match suggereert dat het stuk uit de Indische gemeenschap van rondom Semarang afkomstig is. Ik vermoed dat het kan gaan om een achttiende-eeuws of misschien nog ouder segment dat vanuit de families Meijer, Endeman of Wolff, die allen op Midden-Java leefden, afkomstig is. Het rechteruiteinde is volledig Zuidoost-Aziatisch (Javaans of soortgelijk) en wordt deels gedeeld met een nabij familielid dat ook van het echtpaar Dumas-Wolff afstamt. Dit segment zou van de moeder van Johanna Paulina Wolff, de Javaanse vrouw Saima, afkomstig kunnen zijn. Of ook de rest van het Zuidoost-Aziatische stuk van het echtpaar Dumas-Wolff afkomstig is, of juist uit de familie Mallien stamt, is mij nog niet bekend.

Het roze middenstuk is eigenlijk in drieën verdeeld: twee grotendeels Zuid-Aziatische (Indiase) stukken, met kleine Europese segmenten, en een Europees middendeel. De grotendeels Indiase stukken moeten van mijn grootmoeders betovergrootmoeder Mary Anne Pike afkomstig zijn, wellicht van zowel haar Indiase moeder en haar Brits-Indische vader. Op het middengedeelte is een Europees stuk, gedeeld met nazaten van Mary Anne Pike en haar echtgenoot Frederik Lodewijk Slaterus te vinden. Het ligt precies tussen een Zuid-Aziatisch stuk en een segment met voornamelijk Overijsselse en Drentse matches in. Dit laatste stuk moet haast wel, gezien het gebrek van mensen uit deze streken elders in de stamboom, van Frederik Lodewijks Overijsselse grootvader stammen. Het tussenliggende Europese gedeelte overlapt hiermee niet, en zou wellicht eerder uit de familie van Frederik Lodewijks moeder (Lohman) kunnen stammen. Zekerheid hierover is er niet, het is evengoed aannemelijk dat het uit de familie Pike afkomstig is.

In onderstaande afbeelding zijn mijn bevindingen over mijn eigen chromosoom 4 weergegeven:

Afbeelding 2: chromosoom 4.

Aan mijn vaderszijde is het chromosoom in drie stukken verdeeld. Het gele middengedeelte is van mijn grootmoeder afkomstig. Hierin is het joodse gedeelte van haar vader duidelijk te herkennen. Daanaast heb ik van haar een miniem gedeelte van het Overijsselse segment uit de familie Slaterus en een Zuid-Aziatisch segment uit de familie Pike geërfd. Van de grote segmenten uit het Groene Hart en het "Javaanse" segment heb ik, althans op dit chromosoom, niets gekregen.

De blauwe stukken van mijn grootvader zijn grotendeels Betuws. Op het linkergedeelte is ook een Noord-Brabants cluster te vinden. De vele matches die ik van de kant van mijn overgrootvader heb, ontbreken hier; de kans bestaat dus dat dit segment eerder van mijn overgrootmoeder afkomstig is. Meer duidelijkheid heb ik hier niet over; misschien komt het wel van haar onbekende grootvader. Op het rechterstuk is in ieder geval duidelijk dat het grootste deel van haar betovergrootouders Aart den Otter en Willemke Beverloo afkomstig moet zijn. Één van de matches op dit stuk suggereert dat een gedeelte hiervan zelfs terug zou kunnen gaan op het echtpaar Van Vrouwerf-Van Oudeveer uit het vroeg-achttiende-eeuwse Tricht. Zeker is dit niet, want mensen uit deze streek delen vaak meerdere voorouders met elkaar. Op het rechteruiteinde bevinden zich vele matches die allen uit de familie Van Tussenbroek stammen. Een gedeelte van dit segment voert terug op de achttiende-eeuwse familie Van Laviere.

Aan moederszijde is mijn chromosoom in drie stukken verdeeld; de twee kleine roze uiteinden van mijn grootmoeder, waarvan de herkomst van het linkerstuk mij onbekend is, en het rechterstuk met meerdere nakomelingen van het echtpaar Jacobus Gors en Anna Catharina Schneiders (wier bidprentjes ik bezit) gedeeld wordt. De enkele Belgische matches op dit gedeelte suggereren dat het segment van Jacobus afkomstig is.

Het grote groene middengedeelte is van mijn grootvader afkomstig. In het midden bevindt zich een groot Fries segment, dat van zijn Friese overgrootvader afkomstig moet zijn. Hier bevinden zich meerdere Friese matches. Omdat mijn onderzoek aan de Friese kant niet veel verder terugvoert dan halverwege de achttiende eeuw, is het mij nog niet gelukt om de stukken verder terug te herleiden. Ik vind het in ieder geval een vrij groot segment. Het Friese stuk wordt geflankeerd door twee uit de Zuid-Hollandse eilanden afkomstige segmenten, in beide gevallen van mijn betovergrootouders Cornelis Euser en Cornelia Bastiana Inveen afkomstig. Enkele gedeelten van deze segmenten kan ik verder terugvoeren, bijvoorbeeld het stuk afkomstig van het achttiende-eeuwse Zwijndrechtse echtpaar De Klerk-Besemer. Opmerkelijk is dat op dit segment ook enkele Friese en Noord-Hollandse matches te vinden zijn, terwijl dit type voorgeslacht mij niet van die kant bekend is. Mogelijk betreft het nog onbekende voorouders uit de vroege zeventiende eeuw of nog eerder.

Net als bij chromosoom 11 is duidelijk dat voorouders van diverse achtergronden hebben bijgedragen aan de opbouw van mijn grootmoeders en mijn chromosoom 4. Tegelijkertijd valt de willekeurigheid van de vererving op; grote segmenten van sommige voorouders worden in hun geheel doorgegeven, terwijl anderen helemaal niet (meer) vertegenwoordigd zijn. Bepaalde segmenten zijn niet duidelijk terug te voeren op specifieke voorouders, maar dragen soms wel een duidelijk geografisch stempel. Nieuwe matches kunnen nieuwe inzichten bieden en oude vermoedens overhoop halen. Ik hoop dat het visualiseren van de herkomst van deze chromosomen meer inzicht biedt in de verbinding tussen genetische testen, stamboomonderzoek en de wetten van erfelijkheid.