Eerder schreef ik over Salomon Jacob Speyer, die vlak voor 1680 vanuit Duitsland naar Amsterdam gekomen was. Hij is de stamvader van veel Amsterdamse en Haagse Sp(e)ijers. Over zijn afkomst kon ik niet veel mededelen, behalve dat zijn identificatie met Zalman Amsterdam, een zoon van Jacob Speyer en Chana Goldschmidt-Hameln, een redelijke mogelijkheid was, maar dat ik de bronnen hiervoor niet kende.
Glückel von Hameln
De oudste vermeldingen over de familie Goldschmidt-Hameln komen uit de memoires van Glückel von Hameln, schoonzuster van Chana Goldschmidt, die deze vanaf 1691 opschreef. De familie van haar echtgenoot, waar nu zeer veel nakomelingen van zijn, komt hierbij aan bod. Ook Chana wordt door haar beschreven, maar Jacob Speyer ontbreekt. In zijn werk over Glückel uit 1896, maakt David Kaufmann wel melding van dit huwelijk.[1] Waar had hij deze kennis vandaan?
Simon von Geldern
Kaufmann baseerde zich op het werk van Simon von Geldern (1720-1774), een oudoom van Heinrich Heine. Simon schreef halverwege de achttiende eeuw zijn familiegeschiedenis op in het Hebreeuws. Zijn betovergrootmoeder was Jente Goldschmidt-Hameln, de zuster van Chana. Over Chana schrijft hij dat zij met Jacob Speyer gehuwd was en drie zonen, Nathan Heln, Zalman Amsterdam en Abraham Berlin had.[2] Deze zonen dragen in zijn werk de plaatsnamen waar zij woonden als bijnaam. Het huwelijk tussen Jacob Speyer en Chana bestond dus nog in de herinnering van Simon von Geldern en het is mogelijk dat hij verhalen kende over Zalman Amsterdam, een neef van zijn overgrootmoeder, die in zijn jeugd nog in leven was.
Zebi Hirsch
Een aanwijzing die dichterbij Jacob Speyer en Chana staat, komt van Zebi Hirsch, een schoonzoon van Abraham Speyer in Berlijn, die door Von Geldern Abraham Berlin werd genoemd. Zebi Hirsch noemt zijn schoonvader Abraham "een kleinzoon van Josef Hameln in Hannover".[3] Het is aannemelijk dat hij dit van zijn echtgenote of van Abraham Speyer zelf vernomen heeft. Josef Hameln was inderdaad de vader van Chana, zoals Glückel von Hameln en Simon von Geldern schrijven. De verhalen van Zebi Hirsch komen dus overeen met die van Simon von Geldern.
Amsterdam
Was Salomon Jacob Speyer (die zelf als Salman tekende), dezelfde persoon als de door Simon von Geldern beschreven Zalman Amsterdam? Hij was eigenlijk de enige persoon met de juiste voornaam, patroniem en familienaam die op het juiste moment leefde. Een belangrijke aanwijzing over zijn familie is te vinden in een verklaring uit 1684 uit het notarieel archief te Amsterdam:
"(...) Salomon Speyer, wonende binnen dezer stede, verklaarde ten verzoeke van David en Salomon Lopes Henriques, mede wonende alhier, waar te zijn dat de requiranten enige dagen geleden hem gepresenteerd hebben twee wisselbrieven die door hen getuigen getrokken waren op zijn broeder Abraham Speyer tot Berlijn, de ene van vijfhonderdvijftig rijksdaalders (...), de andere van zeshonderd rijksdaalders (...)."[4]
De verklaring wordt ondertekend door Salman Spijer, in ongeveer hetzelfde handschrift als bij zijn ondertrouwakte. Het gaat hier dus om "onze" Salomon. Dat de enige Salomon Speyer in Amsterdam, zoon van een Jacob, op dat moment een broer Abraham te Berlijn had, is wat mij betreft een sterke aanwijzing dat hij inderdaad dezelfde persoon was als de door Simon von Geldern beschreven Zalman Amsterdam. Ik zal hem dus vanaf nu beschouwen als de zoon van Jacob Speyer en Chana Goldschmidt-Hameln. Wie Jacob Speyer vervolgens was en waar hij vandaan kwam, is voor mij nog onduidelijk.
(vervolg: deel 3)
[1] Kaufmann, D., Die Memoiren der Glückel von Hameln, 1645–1719 (1896).
[2] Kaufmann, D., Aus Heinrich Heine's Ahnensaal (1896), p.297, p.302.
[3] Zeitschrift für die Geschichte der Juden in Deutschland 6 (1936).
[4] SA Amsterdam, ONA, notaris Dirk van der Groe (22 oktober 1684).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten