De Nederlandse bevolkingsstructuur

Er zijn, al enkele jaren geleden, meerdere artikelen verschenen over de bevolkingsstructuur onder de Nederlanders. Één van hen is het artikel van Lao et al. (2013): Clinal distribution of human genomic diversity across the Netherlands despite archaeological evidence for genetic discontinuities in Dutch population history.

Zij geven een kaart waarbij vijf genetische componenten, waarvan drie dominant, de hoofdrol spelen bij de bevolkingsstructuur onder de Nederlanders. Omdat er een duidelijke structuur is in de verspreiding van deze componenten, luidt hun conclusie dat deze verspreiding van "relatief recente" datum is (d.w.z. vermoedelijk niet prehistorisch), want als deze componenten zeer oud zouden zijn, zouden zij veel meer gemengd moeten zijn door alle ontvolking en herbevolking die in veel streken plaatsgevonden heeft.
Daarnaast is een driehoek te zien, waarbij zij vier clusters aangeven: een noordoostelijk cluster (Friezen en Saksen), een centraal-westelijk cluster (Utrecht, Noord-Holland), een centraal-noordelijk cluster (Overijssel, zuidelijk Drenthe), en een zuidelijk cluster (alles beneden de Lek).

Figuur 4 uit Lao (2013)

Dit geeft wel een duidelijk beeld, maar omdat ik een duidelijker kaart wilde, heb ik gepoogd kaartjes te maken van de belangrijkste drie componenten, waarvan hier het resultaat:

De drie belangrijkste componenten uit Lao (2013), in kaart gezet.

Allereerst, de Randstad is zo goed als grijs gelaten, dit vanwege de vele latere immigratie, die voor een totaal mengsel zorgden in de steden. Ten tweede ontbreken samples uit de Veluwe, dit heb ik dus enigszins moeten gokken, waarbij ik K4 heb laten overlopen langs de IJssel.

Hoe moeten nu deze componenten geïnterpreteerd worden? Ik suggereer het volgende; naar mijn mening biedt dit een logische verklaring; het blijft echter wel een kwestie van speculatie en interpretatie.

De eerste component K1 is het meest egaal verspreid; dit gegeven duidt erop dat het een vrij oude component is; misschien is het een restant van wat de Romeinen "Friezen" noemden, een pre-Germaans of vroeg-Germaanse component; ik vermoed dat het in het noorden van het land oorspronkelijk wijder verspreid was; het piekt nu in de omgeving van Steenwijk, Meppel. Misschien heeft deze component zich vooral daar staande gehouden omdat latere nieuwkomers dit geen aantrekkelijk gebied vonden om zich te vestigen.

De tweede component K3 lijkt voornamelijk Saksisch te zijn. In de tijd van de volksverhuizing vertrokken Saksen naar o.a. het noorden van Nederland, waar zij de naam van de Friezen overnamen; andere Saksen (en Angelen) vertrokken naar Engeland; dit is de reden voor de verwantschap tussen Fries en Engels. Weer anderen zijn in ons land uiteraard het meest aanwezig rond Twente.
Sommige Friezen hebben zich rond de 9e eeuw gevestigd in de Vechtstreek, waar zij dorpen zoals Maarssen stichtten. Ook in Barneveld is deze component hoog; het is mij onduidelijk of hier ook sprake is van Friese invloed, of dat het gebied vanuit het oosten van Gelderland is herbevolkt. Dit moet in de middeleeuwen gebeurd zijn, want ook de Gelderse Vallei is lange tijd ontvolkt geweest.

De derde component K4 contrasteert allereerst met de eerste component; het lijkt in essentie verspreid met de Klokbekercultuur en de Kelten. Gezien de verdere verspreiding lijkt het hierna nog door de Franken te zijn verspreid; de concentratie rond Kampen, het vestigingsgebied van de Salische Franken, kan erop duiden dat de Franken mogelijk een mengsel zijn van K1 en K4. De aanwezigheid van K1 in Brabant en Limburg is dan wellicht ook aan de Franken toe te schrijven. De concentratie van K4 is op de Veluwe vermoedelijk hoger, hetgeen nieuwe samples zouden moeten uitwijzen. De Franken hebben vermoedelijk Friese elementen in Holland sterk verlaagd. De lichte verspreiding in Drenthe en Groningen heeft misschien te maken met de veenkoloniën.