Samsons familie

In het vorige deel besprak ik de nieuwe mogelijkheden die FamilySearch biedt bij het op volledige tekst zoeken van bronmateriaal. In dit deel meer over één van de vondsten die ik daarbij deed, en hoe doorzoekbaar bronmateriaal van meerdere instanties samen kan zorgen voor een verdere invulling van een eerder onbekend verleden.

Samson Isaac

Laten we kort beginnen met enkele feiten over het leven van Samson Isaac, stamvader van de Meppelse slachtersfamilie Godfried, en via zijn zoon Levy (jiddisch: Leib) van de (Haagse) familie Van der Bijl. Hiertoe behoort ook de grootmoeder van Catharina Farro, Betje van der Bijl.

We vinden Samson en zijn echtgenote voor het eerst in Meppel in het burgerboek:

"1729, den 25 november heeft Samson Isaac van Raelte sijn [eigen] en sijn huisvrouwen Sibilla Levi burgerschappen betaalt met acht goltgulden 11-4-0."

In de loop van de jaren komt Samson Isaac (ook: Samson de Jode) meerdere malen voor in de belastingregisters van Meppel. Met zijn echtgenote Sibilla Levi, ook vermeld als Sibilla Bernards, krijgt hij in ieder geval de volgende kinderen:

1. Isaac Samson, geb. Meppel 20 augustus 1730, overl. ald.11 januari 1820. Tr. Roosje Ezechiel.
2. David Samson, tr. Migcheltje.
3. Levy Samson, geb. Meppel, tr. Roosje Isaacs. Hieruit de tak Van der Bijl te Den Haag.
4. Mozes Samson, gehuwd met Saartje Mozes.
5. Elias Samson, geb. Meppel 1738, overl. ald. 4 september 1819. Tr. Margje Davids.
6. Salomon Samson, tr. Judith Hartog.
7. Sara Samson, geb. Meppel 1741, overl. ald. 1 september 1825. Tr. Hartog Jacob Frank.

Isaac Samson te Raalte

Als ouders van Samson Isaac kunnen we de slachter te Raalte Isaac Samson en zijn echtgenote Sara Mozes aanwijzen. In de op tekst doorzoekbare bronnen binnen FamilySearch vinden we het testament van Sara Mozes, weduwe van Isaac Samson, geassisteerd met haar (schoon)zoon Salomon Jacobs.

Sara testeerde aan haar gehuwde kinderen Samson, Moses (reeds overleden), Levi, Salomon Jacobs, en aan haar ongehuwde kinderen Godschalk, Emanuel, Sophia en Heijman.

(Bron: Rechterlijk archief Raalte, inv.nr. 5, akte 32 (2 februari 1745)).

In het regest over deze akte wordt aan Samson, Moses en Levi het patroniem "Jacobs" toegeschreven, maar dit vinden we niet terug in de oorspronkelijke akte. Alle kinderen, met uitzondering van Salomon Jacobs, die wellicht een schoonzoon was, kunnen m.i. gezien worden als kinderen van Isaac Samson.

In het tijdschrift Misjpoge (jaargang 2022) schrijven de heren Van Schoten en Van Albeda over deze akte en de geslachten Godfried, de Jong en een tak te Almelo die afstammen van Isaac en Sara. De inhoud van deze artikelen heb ik zelf nog niet bekeken.

In 1722 leefde Isaac nog; hij legde een getuigenverklaring af in een onderzoek naar diefstal, waarbij Herts Levi één van de verdachten was:

8 november 1722: gehoord, Isaac Samson, jood en slachter tot Raalte wonende.

Isaac geeft aan dat woensdagavond, de dag voor de diefstal te Scherpenzeel, drie joden bij zijn huis zijn gekomen, die hem vroegen of zij van hem geen warm vlees konden krijgen. Hij antwoordde hen dat hij dit niet kon. Daarop vertrokken zij weer. Isaac heeft gehoord dat zij bij Ketwich gelogeerd hebben.

Isaac was donderdagochtend ten huize van Joël, mede tot Raalte woonachtig, aan het slachten. Daar kwam toen Herts of Hartog, die omstreeks vijf jaren tot Wijhe gewond heeft, langs met nog twee andere personen. Herts vroeg aan Isaac: "leeft ge nog?". Zij vroegen Isaac of er soms 's nachts joden bij hen thuis gelogeerd hadden. Hij antwoordde van niet, maar dat zij bij de Eijkelboom bij Ketwich waren geweest.

Isaac verklaarde dat hij Herts omstreeks drie of vier jaar geleden in Amsterdam ontmoet heeft op de Jodenbreestraat, bij het wisselen en kopen van zilver, passementen etc. (...)."

(Bron: Rechterlijke registers Zwolle, jaar 1716-1723).

Amsterdamse bronnen

Isaac was dus bekend met de Amsterdamse wereld; een nieuw inzicht voor mij, omdat ik ervanuit ging dat de joden buiten de grote stad meer plattelandsgericht waren. In de op tekst doorzoekbare notariële akten van Amsterdam vinden we zelfs dat Isaac een tijd woonachtig is geweest in Amsterdam:

Jan Lucasz Smit en Albertus van Ravensteijn, beide woonachtig op Uijlenburgh, verklaren op verzoek van Isaac Samson, jood, die gewoond heeft op Uijlenburgh in de Achterstraat en tegenwoordig tot Raalte, dat zij hem goed kennen en dat hij een eerlijk, betrouwbaar persoon is (...).

(Bron: SA Amsterdam, ONA, notaris J. Boots, akte 24 juli 1711).

Isaac verscheen in 1733 nog voor de notaris inzake huwelijkse voorwaarden van zijn zoon Mozes:

Isack Samson, woonachtig tot Raalte, zich bevindende alhier enerzijds en Salomon Levi, woonachtig alhier anderzijds, leggen een verklaring af over huwelijkse voorwaarden van zijn zoon Moses Isacks met Salomons nicht Schoontje Andries Levi.

(Bron: SA Amsterdam, ONA, notaris J. van Vilekens, akte 18 augustus 1733).

Tot mijn verrassing laten ook Samson Isaac en Sibilla hun huwelijkse voorwaarden opmaken in Amsterdam, een half jaar vóór hun inschrijving in het burgerboek van Meppel:

Hijman Samson enerzijds en Markus Levij en Markus Benjamins anderzijds, woonachtig alhier, verklaren over een akkoord over een huwelijk tussen Samson Isacks, jongeman, woonachtig te Raalte bij Zwolle en Beletje Bernardus Levi, woonachtig alhier, onder de volgende condities:

De eerste comparant [Hijman] namens zijn neef Samson Isacks, de laatste twee comparanten voor hun nicht Beletje Bernardus Levi, verklaren dat het aankomend bruidspaar schriftelijke toestemming hebben van de wederzijdse ouders om binnen vier manden een huwelijk aan te gaan, deze binnen Zwolle te voltrekken; de eerste comparant belooft onkosten voor de bruiloft zal betalen en dat Samson Isacks, eenmaal getrouwd, vrijheid zal hebben tot Meppel te mogen wonen en werken. De laatste comparanten beloven hun nicht vijfhonderd gulden te geven, afkomstig uit het geld van Salomon Levi, woonachtig binnen deze stad, daaarbovenop een ordelijke uitzetting (wellicht verhuizing naar Meppel) en een bed, welke alle aan de bruidegom op de trouwdag zal worden overhandigd. Daarnaast zullen zij de rekening betalen voor de persoon die hen te Zwollen zal trouwen volgens de Joodse wet. (...).

(Bron: SA Amsterdam, ONA, notaris J. van Vilekens, akte 13 mei 1729).

Uit de akte kunnen we opmaken dat Samson een oom Hijman had (deze tekent in het Hebreeuwse schrift als Chaim), en dat Sibilla (hier: Beletje) nicht was van Marcus Levi en Marcus Benjamin, en dat zij daarnaast geld zou krijgen van wellicht een tweede familielid Salomon Levi.

Hijman Samson liet bij dezelfde notaris op 28 juni 1727 een testament opstellen samen met zijn echtgenote Mariana Isaac Levi, waarbij zij haar broeders dochter Schoontje Seligman als erfgename aanwezen; dat het om de zelfde Hijman gaat is te zien aan zijn handtekening. Op 28 oktober 1728 ondertrouwt Hijman, inmiddels weduwnaar, met Rebecca Isaac. Hij geeft hierbij aan afkomstig te zijn uit Borken.

Uit de gearchiveerde Amsterdamse database van Akevoth leren we dat Hijman in 1742 begraven werd op Muiderberg onder de naam Chaim Borkum. Dezelfde database leert ons dat in Amsterdam ook nog een Godfried Samson Borkum (jiddisch: Getsjlik (Godschalk))  en een Mozes Samson Borkum leefden, die broers geweest kunnen zijn van Hijman, en dus ook ooms van onze Samson Isaac.

Op 24 januari 1721 ondertrouwde een mogelijke zuster Marianne Samson, geboortig van Borken ca. 1697, met Sander Davids uit Aalten. Hierbij was haar moeder Roosje Godschalks getuige.

Hebben we hiermee de afkomst van Isaac Samson, slachter te Raalte gevonden?

In belastingoverzichten uit Borken in Westfalen komt een Samson Levi voor; in een lijst uit 1688 is deze Samson Levi één van de drie joodse familiehoofden woonachtig te Borken.

(Bron: Pracht-Jörns, E., Jüdisches Kulturerber in Nordrhein-Westfalen: Regierungsbezirk Münster, 2002).

Gezien de relatieve zeldzaamheid van de voornaam Samson en de zeer kleine grootte van de joodse gemeenschap te Borken, lijkt het me zeer aannemelijk dat we met één gezin van Samson te Borken te maken hebben; als Samsons echtgenote kan dan Roosje Godschalks worden genoemd. De voornaam Godschalk vinden we ook terug bij een zoon van Isaac Samson.

M.i. kunnen we het gezin van Samson en Roosje als volgt reconstrueren:

Samson Levi, te Borken (o.a. 1688), tr. Roosje Godschalks (overl. na 1721).

Kinderen:

1. Isaac Samson, slachter te Raalte (zie boven), tr. Sara Mozes.
2. Hijman Samson Borkum, te Amsterdam, tr. (1) Marianne Isaac Levi, tr. (2) Rebecca Levi.
3. Moses Samson Borkum, te Amsterdam, tr. Fegle Zadok.
4. Godfried (Godschalk) Samson Borkum, te Amsterdam, tr. Sprints.
5. Marianne Samson, geb. 1697 Borken, tr. 1721 Aalten Sander Davids.

In het volgende deel meer over de familie van Sibilla (Beletje) Bernardus Levi.

Heel veel bronnen op tekst doorzoekbaar

De afgelopen jaren en nu nog zijn veel archieven druk bezig met het digitaal toegankelijk maken van hun bronmateriaal. Dit betekent in de eerste plaats dat de bronnen netjes gemaakt worden, zeker als ze bijna uit elkaar vallen, en vervolgens ingescand. De onderzoeker kan zo thuis door oorspronkelijke bronnen heen bladeren en deze naast elkaar leggen op een wijze die vroeger onmogelijk was of op zijn minst veel langer zou duren. Het best kunnen deze ingescande bronnen via een op de archiefwebsites beschikbare viewer geraadpleegd worden zodat je soepel kunt bladeren van scan naar scan. Niet alle archieven bieden deze mogelijkheid; zo heeft het Antwerps archief veel schepenbronnen toegankelijk gemaakt d.m.v. reusachtige pdf's waarvan het een eeuwigheid duurt om te laden, mits het laden niet halverwege wordt afgebroken.

Naast het inscannen van de oorspronkelijke bronnen, waarvan raadplegen cruciaal is voor deugdelijk onderzoek, zorgen zowel de archieven, vaak m.b.v. vrijwilligers, voor het verder toegankelijk maken hiervan door typen akten, namen, datums etc. te indexeren. Bewonderenswaardig, al zijn deze transcripties van oorspronkelijke bronnen of afbeeldingen van deze bronnen zelf regelmatig alleen achter gesloten deuren te zien (bijv. binnen de Hollandse Genealogische Databank van Ons Voorgeslacht). Voor onderzoeken en andere artikelen lijkt me dit niet zo vreemd, maar voor oorspronkelijke bronnen en letterlijke transcripties is dit m.i. heel jammer! Je beperkt zo je publiek enorm.

Zowel transcriptie als indexering is mensenwerk en noodzakelijk om bronnen op geordende wijze toegankelijk te maken. Naast deze opties is er de laatste paar jaar met name veel ontwikkeling op het gebied van automatische tekstherkenning. Zo kunnen veel akten van Amsterdamse notarissen op tekst doorzocht worden en kunnen technisch onderlegde onderzoekers zelf databases aanleggen. Nu heb ik er wel een beetje inzicht in, maar nog niet zodanig om zelf zoiets te maken.

Ook het bekende FamilySearch van de mormonen is druk bezig geweest automatische tekstherkenning uit te rollen over veel van hun ingescande bronmateriaal. Ik ben daarmee al binnen korte tijd veel nieuwe informatie te weten gekomen! Op tekst doorzoekbare bronnen betreffen onder meer de schepenbanken uit de Tieler- en Bommelerwaard, notariële archieven van Den Haag en Gouda, rechterlijke archieven van vele plaatsen in Nederland enzovoorts... het is ongelooflijk.

Enkele voorbeelden van nieuwe informatie die ik heb achterhaald:

• Een akte (rechterlijke archieven Tuil) waarin mijn directe voorouders Jan van der Heijden en Maria van der Burg genoemd worden met de landbode Hermen van der Heijden, die aanspraak doet op Jans goederen. Dit vormt m.i. verder ondersteunend bewijs voor mijn hypothese dat deze Hermen de oom van Jan was.
• Meerdere akten (waaronder een lijst van weerbare mannen van Opijnen uit 1672) waaruit ik met zekerheid concludeer dat de stamvader van onze tak Den Otter, Aert (geb. ca. 1640), de zoon was van de schepen Tieleman Jansz den Otter.
• Akten uit laat 17e-eeuws Amersfoort, waarin de stamouders van opperrabbijn Lehmans, Michael Lamberts (van Emden) en Hester Barents worden vermeld; deze Michael tekent zelf in het Hebreeuws/Jiddisch: Michael b. Asjer.
• Akten uit het rechterlijk archief van Raalte, waaruit ik kan opmaken dat de ouders van de stamvader van het geslacht Van der Bijl/Godfried uit Meppel, Samson Isaac (van Raalte), de slachter Isaac Samson en Sara Mozes waren. Hierover hebben reeds, zo leert een aanvullende zoekopdracht mij, de heren Van Schoten en Van Albeda geschreven in het tijdschrift Misjpoge (2022). Uit een getuigenverklaring van deze Isaac uit 1722, te vinden in het rechterlijk archief van Zwolle, blijkt dat hij ook in Amsterdam geweest is. Een op het eerste gezicht klein feit, maar een belangrijk aanknopingspunt voor verder onderzoek, zo zal in mijn volgende artikel blijken.

Een aanrader dus! En vergeet niet, wanneer je nieuwe gegevens vindt, de archiefbron te noteren.